بیم دتکتور یا دتکتور دود خطی به نوعی از دتکتورهای دودی اشاره دارد که از امواج مادون قرمز برای تشخیص دود و آتش‌سوزی استفاده می‌کند. این دتکتور دارای یک فرستنده و یک گیرنده است که در دو سمت یک محوطه یا سالن نصب می‌شوند. امواج مادون قرمز از فرستنده به گیرنده ارسال می‌شود و در صورت وجود دود در محیط این امواج قطع شده و دتکتور فعال می‌شود. به بیم دتکتور، دتکتور لیزری نیز گفته می‌شود و با توجه به پوشش شعاعی یا پروژکتوری که اعمال می‌کند نسبت به دیگر انواع دتکتورها، کاربردی‌تر است.
دتکتور دودی خطی بر اساس دو فاکتور «سطوح حساسیت از پیش تعیین شده» و همینطور «میزان ضعیف شدن پرتوی دریافتی توسط گیرنده» بهینه‌سازی می‌شود. حساسیت دتکتور با توجه به برد مورد نظر و محیط نصب دتکتور بستگی دارد. بر خلاف دتکتورهای دودی نقطه‌ای، بیم دتکتور به نوع و رنگ دود حساسیت بسیار کمی دارد و به همین خاطر نصب آن در مکان‌هایی که حریق با دودهای سیاه همراه است، مناسب‌تر است. این دتکتور قادر به تشخیص دودهای غیرقابل مشاهده و ضعیف نیست.
کاربرد بیم دتکتور
بیم دتکتور را معمولا برای کشف و اعلام حریق مکان‌های بزرگ و مهم مثل انبارها، فرودگاه‌ها و آشیانه هواپیما، کارخانه‌ها، بناهای تاریخی و سایر فضاهای مشابه استفاده می‌کنند. دلیل آن هم پوشش‌دهی بزرگتر و بیشتر آن (10 تا 100 متر) نسبت به دتکتورهای خطی است.
دتکتور دود خطی انعکاسی
عملکرد دتکتور خطی انعکاسی به این صورت است که در یک فضای محافظت‌شده فرستنده و گیرنده قرار می‌گیرند و در سمت دیگر یک ابزار تابنده قرار می‌گیرد. اشعه ارسالی پس از برخورد با صفحه تابنده به سمت دتکتور برمی‌گردد. اما در صورت وقوع آتش‌سوزی، میزان نور دریافتی کاهش می‌یابد و دتکتور این حالت را به عنوان آتش‌سوزی در نظر می‌گیرد.
مزایای دتکتور انعکاسی نسبت به نوع فرستنده-گیرنده
یکی از اولین مزایای بیم دتکتور نسبت به نوع فرستنده-گیرنده کاهش میزان کابل‌کشی آن است. کابل‌کشی فقط در یک سمت نیاز است و در سوی دیگر، فقط باید صفحه تابنده نصب شود و نیازی به کابل‌کشی ندارد.
البته الزاما این بدان معنا نیست که بیم دتکتور نسبت به نوع فرستنده-گیرنده برتری دارد؛ هر چند اغلب اوقات اینطور است. ولی مثلا در فضاهایی که نمای داخلی شیشه‌ای دارند، راه‌اندازی و نگهداری بیم دتکتور انعکاسی خیلی سخت است. بنابراین در اینجا بهتر است از نوع فرستنده-گیرنده استفاده شود.
مزایای بیم دتکتور
- عملکرد آسان
- ظاهر زیبا و شکیل
- تعمیر و نگهداری آسان
- محدوده وسیع تحت پوشش
- نصب و راه‌اندازی سریع و آسان
- ایده‌آل برای مناطقی با دسترسی مشکل
نصب و آغاز کار بیم دتکتور
پس از نصب و تنظیم بیم دتکتور، وقتی فرستنده برای اولین بار روشن می‌شود، نقطه مرجع خود را سطح سیگنال نوری دریافتی در آن زمان در نظر می‌گیرد. گفتیم که تجمیع گرد و غبار می‌توان توان سیگنال نوری آن را کاهش دهد. به علاوه این را هم ذکر کردیم که خود فرستنده می‌تواند تا حدی این آلودگی را جبران کند. اما وقتی از یک حد مشخص بگذرد، دستگاه دیگر قابل جبران‌سازی آنها نیست و شرایط موجود را به عنوان خطا در نظر می‌گیرد.
نحوه کار بیم دتکتور
بیم دتکتور دارای دو بخش گیرنده و فرستنده است. این دو در مقابل یکدیگر نصب می‌شوند. فرستنده بیم دتکتور دائما به گیرنده پرتوی مادون قرمز می‌فرستد. در این شرایط همه چیز عادی است. در صورت وقوع آتش‌سوزی، دود آن با اشعه ارسالی برخورد می‌کند و آن را تغییر می‌دهد. بر همین اساس، گیرنده آن را به عنوان دود و در نهایت آتش می‌شناسد.
طول برد بیم دتکتور
طول برد بیم دتکتور می‌تواند بنا به نوع و برند آن محصول متفاوت باشد. اما میزان آن هر عددی که باشد به روشنی در کاتالوگ آن ذکر می‌شود. این میزان از 30 متر، 50 متر و 80 متر می‌تواند تا 100 و 120 متر هم برسد. اشعه مادون قرمزی که ارسال می‌شود، معمولا به صورت یک خط نازک در نظر گرفته می‌شود و البته با چشم غیرمسلح قابل رویت نیست.
البته ممکن است شکل این اشعه هم همیشه خط نازک نماند و پراکندگی نوری داشته باشد و مثلا در حین رسیدن به مقصد کمی پهن‌تر شود. اما بیشینه قدرت آن در مرکز آن است.
شناسایی و جبران شرایط خطا
در فضاهای صنعتی که بیم دتکتور استفاده می‌شود، ممکن است لیفتراک‌ها و جرثقیل‌ها جلوی اشعه فرستنده را بگیرند. اما چون تیرگی ناگهانی و حذف کامل نور از نشانه‌های آتش نیست، بیم دتکتور در این حالت آن را به عنوان هشدار و نه خطا در نظر می‌گیرد. این باعث می‌شود احتمال خطا در زمینه تشخیص و کشف آتش‌سوزی کاهش یابد.
در واقع همه تغییراتی که در میزان نور دریافتی بیم دتکتور رخ می‌دهد ناشی از آتش‌سوزی نیست. بلکه می‌تواند از شرایط محیطی مثل گرد و غبار، خاک روی شیشه فرستنده و عوامل دیگر رخ دهد. در این صورت، این مسئله به صورت خودکار و به مرور زمان توسط دتکتورها کشف و رفع می‌شود.
تاثیر شرایط آب و هوایی بر بیم دتکتور
شرایط محیطی نظیر دمای بالا، باران، برف، مه و شبنم می‌توانند در عملکرد عددی دستگاه بیم دتکتورها تداخل ایجاد کرده و باعث بروز هشدارهای کاذب شوند. به علاوه شرایط فضای باز محیط خارج ساختمان، پیش‌بینی رفتار دود را غیرممکن می‌سازد و روی آن تاثیر منفی دارد.
مقایسه بیم دتکتور و دتکتور نقطه‌ای
نوع پوشش‌دهی
وقتی حریق رخ می‌دهد، دود آن به سمت سقف می‌رود. شکل ستون آن هم با گسترش خود کم کم به شکل مخروط وارونه در‌می‌آید. هر چه نرخ رشد حریق بالاتر باشد، تراکم این فضای مخروطی دود هم بیشتر می‌شود.
وقتی سقف یک فضا بلند باشد، بیم دتکتور نسبت به حریق‌های آهسته و دودزا بهتر از دتکتورهای نقطه‌ای عمل می‌کنند. چرا که این نوع دتکتور، نمونه‌ای از حجم کل دود موجود را سنجش می‌کنند؛ در صورتی که دتکتورهای نقطه‌ای فقط دود محوطه خود را می‌سنجند که ممکن است آنقدر کم باشد که اصلا به عنوان حریق تشخیص داده نشود.
گفته شد که اگر جسمی جلوی مسیر اشعه قرار بگیرد، می‌تواند دتکتور نقطه‌ای را دچار اختلال کند؛ با این حال این نوع همچنان برای فضاهای دارای سقف معمولی و نه چندان بلند بسیار مناسب است. اختلالی که درباره آن صحبت کردیم، ممکن است در فضاهای دارای سقف بلند به وجود بیاید.
فضای تحت پوشش
بنا بر استانداردها، فاصله گیرنده و فرستنده دتکتورهای نقطه‌ای 9.1 متر است. بنابراین اگر این دستگاه‌ها در جای درست خود قرار بگیرند، می‌توانند تعداد دتکتورهای مورد نیاز را به طور کل کاهش دهند. اما اگر محیط از حدی بزرگتر باشد، بهتر این است که بیم دتکتور استفاده شود. چرا که با پوشش‌دهی گسترده، تعداد مورد نیاز شما بسیار کاهش یافته و طبعا هزینه نصب و نگهداری آن به طور کل کاهش می‌یابد.
تاثیر جریان هوا
وقتی جریان هوا سریع باشد، خیلی جدی می‌تواند روی قابلیت‌های دتکتورهای نقطه‌ای تاثیر منفی بگذارد. بنابراین مهم است که هوا پایدار باشد. اما برای این مدل وضعیت کاملا متفاوت است. چرا که محدوده حسگر بیم دتکتور چیزی حدود 120 متر یا حتی بیشتر در مقابل حدود 5 سانتیمتر دتکتور نقطه‌ای است. بنابراین احتمال اینکه دود در مجاورت آن قرار نگیرد، خیلی کم است. مگر اینکه به درستی نصب نشده باشد.
محدودیت‌های محیطی
یکی از محدودیت‌های دتکتورهای نقطه‌ای، اختلال در عملکرد آنها در محیط‌های ناپایداری مثل محیط‌های دارای دمای بالا، گرد و غبار و رطوبت بالا و دارای گازهای خورنده است. البته ممکن است بعضی از این‌ها روی بیم دتکتورها هم تاثیر منفی خود را بگذارند. ولی در مجموع مقاومت بیم دتکتورها بیشتر بوده و حتی می‌توان از آنها در محیط‌های ضدانفجار هم استفاده کرد. برای اینکه انتخاب مطمئن‌تری داشته باشید، حتما به توضیحات داخل کاتالوگ هر دتکتور توجه کنید.
در محیط‌هایی که نیاز است اعلام حریق سریع انجام گیرد و در عین حال آلودگی محیطی آن نیز بالاست، می‌توان آن را پشت شیشه نصب کرد.
محدودیت بیم دتکتور پشت شیشه
اگر بیم دتکتور را پشت شیشه نصب کردید و مخصوصا اگر محیط ناپایداری دارید، حتما در نظر داشته باشید که باید شیشه حتما تمیز باشد؛ در غیر این صورت با اختلال مواجه خواهد شد. به علاوه اگر از دتکتورهای انعکاسی استفاده می‌کنید، باید نسبت به شیشه با زاویه قرار بگیرد تا از بازتاب اشعه پس از برخورد با شیشه جلوگیری شود، چرا که سیگنال نادرستی به گیرنده می‌فرستد.
این نکته نهایی را هم در نظر بگیرید که نور با عبور از شیشه بخشی از قدرت خود را از دست می‌دهد. بنابراین باید دنبال راهکاری باشید تا این میزان را به حداقل برسانید. در زمینه دتکتور انعکاسی پیشنهاد ما این است که حداکثر برد مجاز را تا حدود 20% کاهش دهید تا این از دست دادن قدرت را جبران کنید.
